In de wurggreep van de Belastingdienst: de persoonlijke verhalen achter de toeslagenaffaire
Documentairemaker Stijn Bouma miste in de berichtgeving over de toeslagenaffaire persoonlijke verhalen. In Alleen tegen de staat vertellen vijf gedupeerde vrouwen hoe de onwil van de overheid hun leven verwoestte.
Voordat de toeslagenaffaire hun leven overnam, hadden Derya, Janet, Nazmiye, Badriah en Naoual goede banen in de financiële sector, in een tandartspraktijk of als jurist. Aan hun beheersing van de Nederlandse taal lag het niet dat ze in de bureaucratische molen van de Belastingdienst werden vermalen.
Zoals Janet, die in 2011 het verzoek van de Belastingdienst kreeg om documenten aan te leveren. Dat deed ze tot drie keer toe, de derde keer zelfs in persoon, maar toch kreeg ze elke keer de melding dat ze niets had aangeleverd en de kinderbijslag van het jaar ervoor moest terugbetalen. Ze werd ontslagen, want in de financiële sector ben je chantabel als je schulden hebt. “Mijn wereld stortte in, ik zat alleen thuis.” Ze kwam in geldnood en haar zoon werd uit huis geplaatst – ze mocht niet eens met hem appen.
Wantrouwen
Documentairemaker Stijn Bouma (30) had het gevoel dat het werkelijke drama niet aan bod kwam in de berichtgeving over de toeslagenaffaire. “In januari had ik Derya opgezocht en toen vertelde ze vijf uur aan één stuk. Ik was echt in shock en dacht: ik moet getuigenissen filmen. Via Derya heb ik de andere gedupeerden benaderd. Ik wilde op het menselijke focussen, dat iedereen die dit ziet, beseft: dit kan ook mij overkomen.”
Bouma koos voor een sobere aanpak – vijf vrouwen, naast elkaar op vijf stoelen – waarbij niets afleidt van de persoonlijke verhalen. “Ik wilde ze eerst los interviewen, bij hen thuis. Maar zij wilden het samen doen, op een neutrale locatie. Er heerst bij hen enorm veel wantrouwen en bij deze opzet voelden ze zich veiliger.”
Hun verhalen vertonen veel overeenkomsten: ze werden niet geloofd, schaamden zich, voelden zich eenzaam en schuldig tegenover hun kinderen. ‘Alles is vernedering’ is een opmerking die meermalen terugkomt. Door die overeenkomsten wordt duidelijk dat het persoonlijke leed representatief is voor alle slachtoffers. Bouma: “De verhalen overlappen elkaar deels en vullen elkaar aan, waardoor het een groter verhaal wordt.”
Voorvertoning
Hij vertoonde de documentaire een week voor de tv-première aan een select gezelschap: “Een aantal gedupeerden, maar ook Pieter Omtzigt en Renske Leijten, Farid Azarkan, Eva González Pérez, de advocaat die al sinds 2014 op het dossier zit en de klokkenluider van de Belastingdienst. Dat was een ontroerende bijeenkomst. Een gedupeerde dankte de klokkenluider omdat hij haar al in 2015 had gewaarschuwd. En er kwam echt een ontlading in de zaal bij die woede-uitbarsting van Derya aan het eind, als ze zegt ‘Ik haat ze allemaal’.”
Eigenlijk zou Alleen tegen de staat verplicht kijkvoer moeten zijn voor iedereen die bij een overheidsinstantie werkt. Bouma: “De menselijke maat is zoek bij de overheid. Ook bij de afwikkeling van de affaire wordt weer uitgegaan van wantrouwen en niet van vertrouwen. Veel van de gedupeerden zijn nog elke dag met hun eigen dossier bezig. Ik gun het ze zo dat ze er eindelijk een punt achter kunnen zetten. Want ze willen alleen maar goede moeders zijn die hun kinderen naar school en sport kunnen sturen.”
Alleen tegen de Staat, maandagavond, 20.25 uur, NPO 2.
