Compensatie gedupeerde ouders dreigt vast te lopen in onuitvoerbaarheid

De hersteloperatie voor ouders die getroffen zijn in de Toeslagenaffaire wordt gefrustreerd door slechte samenwerking tussen overheden, vertraagd door steeds veranderende politieke eisen en dreigt vast te lopen in onuitvoerbaarheid door de complexiteit van het dossier. Bovendien zijn in het wegnemen van het wantrouwen van burgers tegenover de overheid „nog geen overtuigende en onomkeerbare stappen gezet”.

Dat blijkt uit een advies van de Bestuurlijke Adviesraad Kinderopvangtoeslag (BAK), een onafhankelijk orgaan dat het kabinet adviseert over de operatie waarmee gedupeerde ouders genoegdoening moeten krijgen. Het advies is samen met een evaluatie, uitgevoerd door een extern bureau, vorige week naar de Tweede Kamer gestuurd door demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Financiën, D66).

Samen vormen de twee kritische rapporten de aanleiding voor een nieuwe ingreep van het kabinet in de aanpak. Opnieuw moet alles anders, kondigde Van Huffelen in aanloop van publicatie van de rapporten in juni al aan. Deze woensdag debatteert de Tweede Kamer opnieuw over de Toeslagenaffaire, met onder meer Van Huffelen en demissionair premier Mark Rutte (VVD).

De problemen waar de hersteloperatie mee kampt zijn fundamenteel en raken de kern van het overheidsfunctioneren, schrijft BAK. Hoewel „iedereen wil dat de problemen worden opgelost, lukt het toch niet om tot bevredigende uitkomsten te komen”.

‘Onverenigbaar’ maatwerk

Dat komt onder meer doordat een zorgvuldige afhandeling, waarin maatwerk wordt geboden, „onverenigbaar” is met „de gewenste snelheid”, zo wordt geconstateerd in de externe evaluatie. De regelingen zijn complex en hoewel zo’n achthonderd ambtenaren dagelijks in de weer zijn met de compensaties, zijn de resultaten nog beperkt. Van Huffelen verwachtte oorspronkelijk dat eind dit jaar 8.300 ouders geholpen zouden zijn, maar halverwege het jaar zijn dat er pas 2.300, rond de 1.200 minder dan verwacht. „Het helpen van alle gedupeerde ouders gaat hierdoor nog jaren duren”, voorziet het externe onderzoek. Hoelang precies, daar waagt de staatssecretaris zich niet meer aan. Ze volgt daarmee het advies van de BAK, die stelt geen verwachtingen meer te wekken. „Doe geen beloftes meer.”

Een belangrijke oorzaak van de vertraging en complexiteit is dat de politiek steeds nieuwe eisen stelt aan de hersteloperatie, schrijft de BAK, „veelal afgedwongen door interventies van de Tweede Kamer”. Aanvankelijk moest het gaan om individueel maatwerk: het persoonlijke verhaal van toeslagenouders moest centraal staan in de afhandeling. Toen dat te veel tijd bleek te kosten, eiste de Kamer vorig jaar zomer snelheid – de organisatie die de hersteloperatie leidt, moest daardoor in korte tijd fors uitbreiden. Dat was eind vorig jaar op orde, maar toen besloot het kabinet in reactie op het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie alle gedupeerde ouders op korte termijn te compenseren met 30.000 euro. Voor de beoordeling daarvan zou de Belastingdienst bij wie zich daarvoor zou melden slechts een „lichte toets” uitvoeren. Met als risico, door de staatssecretaris inmiddels erkend, dat er ouders zullen zijn die onterecht deze zogenoemde ‘Catshuisregeling’ als schadevergoeding krijgen uitgekeerd.

Lees ook ‘Catshuisregeling’ van 30.000 euro

Daarnaast ziet het adviesorgaan dat verschillende overheden die gezamenlijk de problemen van ouders zouden moeten aanpakken, juist niet goed samenwerken. De BAK schetst een beeld waarin de verantwoordelijkheid voor de herstelorganisatie bij de Belastingdienst wordt neergelegd. Andere betrokken departementen en lagere overheidsinstanties helpen ouders onvoldoende. „Het ministerie van Sociale Zaken neemt bijvoorbeeld [...] geen verantwoordelijkheid voor de uitvoeringsproblemen”. En de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zou vooral aan „belangenbehartiging” doen door medewerking van gemeenten te koppelen aan extra geld voor andere gemeentelijke taken, zoals de jeugdzorg. Dat gaat „ten koste van de ondersteuning die gemeenten bieden aan hun inwoners”. De Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink (Sociale Zaken, GroenLinks) wees vorige week in tv-programma EenVandaag op zijn beurt naar het Rijk: „Gemeenten willen het allerliefst gedupeerden helpen, maar we krijgen niet snel genoeg de gegevens van de Belastingdienst.”

In de begeleidende brief aan de Tweede Kamer erkent Van Huffelen de problemen die door de twee rapporten geconstateerd worden. Volgens de staatssecretaris is het „geen optie” om op dezelfde weg verder te gaan. „Met de huidige werkwijze”, schrijft ze, zal de crisisorganisatie van de Belastingdienst „niet in staat zijn om alle ouders binnen afzienbare tijd integraal te beoordelen”.

Lees ook Gedupeerde moeder Karen stapt bij de Belastingdienst binnen en haalt haar gelijk