Van Zutphen (60) is nu bijna zes jaar Nationale ombudsman en zal in april beginnen aan zijn tweede termijn van nog eens zes jaar. "Vijf jaar geleden, toen ik aantrad, verzette ik mij tegen het fraudedenken. Ik heb toen gezegd dat als de overheid naar de burger kijkt als een fraudeur er geen goede oplossingen komen."
Hij noemt het 'zuur' dat hijzelf, de Rekenkamer en de afdeling advies van de Raad van State waarschuwden dat er dingen fout liepen, maar ze niet gehoord werden. "Het heeft lang geduurd voordat het kwartje viel."
In korte tijd zijn er twee parlementaire onderzoeken geweest, die naar de toeslagenaffaire en onlangs presenteerde de commissie die onderzoek deed naar problemen bij uitvoeringsorganisaties als het UWV en het Centraal Bureau Rijvaardigheid haar bevindingen.
In dat laatste rapport keek de Tweede Kamer ook uitdrukkelijk naar haar eigen functioneren. Van Zutphen: "De boodschap verbaast mij niet, zeker niet als ik naar al onze rapporten kijk die we de afgelopen jaren hebben gemaakt. Wat me wel aangenaam verrast is dat de Kamer tot zelfreflectie in staat blijkt te zijn."
De commissie adviseerde de Tweede Kamer de Ombudsman te zien als 'een belangrijke partner' en dat de samenwerking 'moet worden geïntensiveerd'. Van Zutphen: "Dat is natuurlijk een mooie opsteker, het voelt als waardering voor wat we de afgelopen jaren hebben gedaan."
'Sla die klachtenprocedure maar over'
In februari 2016 kreeg Van Zutphen de eerste melding over problemen met de kinderopvangtoeslagen toen de Eindhovense advocaat Eva González Pérez hem benaderde. Zij vertegenwoordigde een groep ouders van wie de kinderopvangtoeslag volgens haar volkomen onterecht was afgenomen.
Van Zutphen adviseerde González Pérez eerst een klacht in te dienen bij Toeslagen, zoals de regels voorschrijven. Er gingen maanden overheen, waarbij die ouders in grote nood zaten, voordat hij zelf in november van dat jaar een onderzoek kon starten.
"Ik ben me toen helemaal rot geschrokken." Hij zou nu eerder in actie zijn gekomen. "Ik zal eerder zeggen: sla die klachtenprocedure maar over, we gaan zelf aan de slag. Daartoe ben ik ook aangemoedigd door het kabinet."
Meldpunt geopend voor zzp'ers in de knel
- Gemiddeld krijgt de ombudsman tussen de 25-30.000 klachten per jaar
- 10 procent daarvan gaat nu over coronagerelateerde kwesties
- Veel zpp'ers die op het punt van omvallen staan bellen
Onderzoek belandde in een la
En er is nog iets dat Van Zutphen anders zou doen: toen hij in 2017 zijn onderzoek naar de misstanden bij de toeslagen had afgerond, stuurde hij dat per post naar toenmalig staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes. Achteraf bleek dat het in een la was beland. "Ik had bij hem langs moeten gaan. Zijn ambtenaren geven het wel aan hem, dacht ik, maar ik was te goed van vertrouwen." Ook stuurde Van Zutphen het rapport niet naar de Tweede Kamer. "Daar had ik ook naartoe moeten gaan."
Inmiddels zijn we twee jaar verder, hebben zowel de parlementaire commissie die onderzoek deed naar de toeslagenaffaire als de commissie die de problemen bij de uitvoeringsorganisaties onderzocht hun rapporten uitgebracht, is het kabinet afgetreden en zal in de loop van 2022 de parlementaire enquête naar de toeslagenaffaire worden gehouden.
Sleutelfiguren zullen onder ede worden gehoord, waaronder ook demissionair premier Mark Rutte. Hij was tussen 2013 en 2016 voorzitter van de Ministeriële Commissie Aanpak Fraude die besloot tot intensivering van de jacht op vermeende fraude. "Ik snap wel dat de Kamer daar nog naar wil kijken", zegt Van Zutphen.
'Zelfredzaamheid betekent eigenlijk: zoek het maar uit'
Voor Van Zutphen is een ding duidelijk: het hele idee van de zelfredzame burger als maat der dingen is voorbij. "Zelfredzaamheid betekent eigenlijk: zoek het maar uit. Bij 80 procent van de bevolking werkt dat, maar bij 20 procent dus helemaal niet. En de overheid moet er ook voor die mensen zijn."
Regels moeten volgens Van Zutphen eenvoudiger en mensen die in de problemen komen moeten weten waar ze naartoe kunnen. Twee jaar geleden pleitte Van Zutphen ervoor om per gemeente één loket te openen waar burgers met hun problemen naar toe kunnen. "Destijds werd ik een beetje voor gek versleten, maar nu staat het in verkiezingsprogramma's. De overheid moet altijd de deur open hebben staan."
Van Zutphen zal regering nauwgezet volgen
De rol van de Nationale ombudsman zal de komend regeringsperiode een iets andere zijn. Natuurlijk, burgers kunnen zich bij hem melden met klachten, maar hij zal ook nauwgezet volgen of de komende regering alle beloftes die nu zijn gedaan ook daadwerkelijk gaan uitvoeren.
"Al die plannen moeten geen papieren werkelijkheid blijven." Hij heeft er alle vertrouwen in dat zaken ten goede kunnen keren. "De problemen zijn serieus, maar we zijn niet reddeloos. Maar wat me wel bezighoudt: We zijn zo'n rijk land, veel rijker dan wij is er niet. En toch gaat het altijd over geldgebrek. Geld zou het probleem niet moeten zijn. Het moet mogelijk zijn om mensen die niet veel hebben toch mee te laten doen."
NUjij: Uitgelichte reacties