Rekenkamer: Beslissing om de toeslagenouders snel 30.000 euro te betalen, was in strijd met de wet

De beslissing van het kabinet, eind december, om de gedupeerden in de toeslagenaffaire snel 30.000 euro compensatie te betalen, was onrechtmatig. De regering heeft de Tweede Kamer voor een voldongen feit gesteld door tegelijkertijd met het informeren van het parlement de toezegging aan ouders al te doen. Daarmee is het budgetrecht van de Tweede Kamer geschonden, zo oordeelt de Algemene Rekenkamer in haar jaarlijkse verantwoordingsonderzoek.

Weliswaar heeft de Tweede Kamer achteraf alsnog ingestemd met de regeling, maar dat kon niet anders meer, zegt collegelid Ewout Irrgang. Doordat staatssecretaris Alexandra van Huffelen (financiën) vanaf de stoep van het Catshuis ouders toezegde dat zij 30.000 euro zouden krijgen, kon het parlement alleen nog maar instemmen. “Op zijn minst had de Kamer in staat gesteld moeten worden om aan de noodrem te trekken en het toch anders in te richten. Dat is hier niet gebeurd.”

‘De hoeksteen van de parlementaire democratie’

Het vooraf informeren en toestemming vragen van de Tweede Kamer voor het doen van uitgaven is ‘de hoeksteen van de parlementaire democratie’, zegt Irrgang. Hoewel hij begrip heeft voor de wens destijds – van Tweede Kamer én regering – om ouders sneller te compenseren, had de regering de Tweede Kamer niet op die manier buitenspel mogen zetten.

Op verzoek van de Tweede Kamer deed de Rekenkamer ook onderzoek naar de manier waarop de Belastingdienst ouders momenteel compenseert. Achteraf gezien was het veel beter geweest als een externe partij die compensatieregeling had uitgevoerd, zegt Irrgang. Tegelijkertijd adviseert de Rekenkamer niet om de hersteloperatie weer om te gooien. “De regering en het parlement zullen zich moeten afvragen: als je het nu allemaal anders wilt gaan doen, hoeveel tijd kost dat? En hoeveel vertraging gaat dat weer opleveren?”

De Rekenkamer oordeelt ook dat de speciale herstelorganisatie UHT vooral veel met zichzelf bezig is, en dat de gedupeerde ouder te weinig centraal staat. “UHT is ingericht als een onderdeel van de Belastingdienst. En te weinig als een crisisorganisatie die gericht is op zo snel mogelijk kijken welke burgers recht hebben op compensatie”, zegt Irrgang. “Er gaat veel tijd zitten in vergaderingen over de missie van de organisatie, stakeholdermanagement en teambuildingsessies. Het is beter om al die energie te richten op het oplossen van problemen voor ouders.”

Zeventien gedupeerden

Voor het onderzoek sprak de Rekenkamer met zeventien gedupeerde ouders, van wie een deel nog altijd wacht op een contactpersoon. Degenen die al wel een contactpersoon hebben zijn allemaal ontevreden over de gang van zaken. Zij weten niet waar ze aan toe zijn, moeten ontwikkelingen uit de media vernemen en krijgen brieven die ‘weinig empathisch’ zijn en veel technisch jargon bevatten.

“Ouders voelen zich niet gehoord”, zegt Irrgang. “Als je jarenlang als een fraudeur bent weggezet, en de overheid concludeert dat er geen enkel bewijs is dat je dat bent, dan kan ik me goed voorstellen dat je van de Belastingdienst wilt horen: u bent geen fraudeur. Die vorm van empathische communicatie zien we onvoldoende.”

De Rekenkamer is de afgelopen maanden ook bij zichzelf te rade gegaan of ze zelf meer had kunnen doen om de toeslagenaffaire te voorkomen. Zo beoordeelde de Rekenkamer in 2015 de fraudebestrijding bij Toeslagen als ‘best practice’. “Als ik die passage nu teruglees, wetende wat er allemaal gebeurd is, dan is dat echt pijnlijk”, zegt Irrgang.

De les voor de Rekenkamer is dat het burgerperspectief een grotere rol moet krijgen in de onderzoeken die ze doet. “Krijgen burgers nu eigenlijk waar voor hun geld? Die vraag zie je terugkeren bij onderzoeken die wij vandaag rapporteren, over de hersteloperatie bij de Belastingdienst, maar ook naar het herstel van aardbevingsschade in Groningen.”

Lees ook:

Hoe het herstel van de toeslagenaffaire verzandt, en Fatima daarvan de dupe blijft

‘Mevrouw, het is crisis hier. Er moet hier nog zoveel gebeuren, mensen zitten met de handen in het haar.” Fatima weet niet wat ze hoort als ze belt met de Belastingdienst.